آقا نجفی قوچانی

آیت الله سید محمدحسن حسینی (۱۳۶۳-۱۲۹۵ ق) معروف به آقانجفی قوچانی، فقیه، حکیم و ادیب نامور شیعه در قرن ۱۴ قمری و از شاگردان آخوند خراسانی بود. این مرد عالم و عارف به قوچان و حوزه علمیه این شهر رونقی بسزا بخشید. از تألیفات مهم ایشان، دو کتاب مشهور «سیاحت شرق» و «سیاحت غرب» است.

تحصیل و استادان

سید محمدحسن حسینی قوچانی در سال ۱۲۹۵ ه.ق، روستای خسرویه از توابع قوچان به دنیا آمد. پدر آقا نجفی اگر چه سواد مقدماتی داشته، ولی فردی خیّر و از طرفداران علم و علاقه مند به تحصیل فرزندش بوده و مقدمات این کار را از سنین کودکی و از همان مکتب فراهم کرده، به طوری که آقا نجفی قبل از هفت سالگی قرآن را نزد پدر ختم کرده است و به واسطه هوش و ذکاوت فطری در مدتی کوتاه دروس فارسی و عربی مرسوم آن زمان را در مکتب‌خانه روستا به اتمام رسانید. وی سپس در حالی که ۱۳ سال داشت، به اصرار پدرش روانه شهر قوچان شد.

آقا نجفی پس از سه سال تحصیل در قوچان، پیاده از راه سبزوار و نیشابور به مشهد رفت و در مدرسه دو درب و پریزاد ادبیات و سطح را تا قوانین فرا گرفت. در سال ۱۳۱۳ قمری در سن ۱۹ سالگی همراه یکی از همدرسانش پیاده از راه طبس و کویر به یزد و از آنجا به اصفهان رفت و در مسجد «عربون» ساکن گردید.

قوچانی در اصفهان «منظومه» حاج ملاهادی سبزواری را نزد آخوند کاشی، رسائل را نزد شیخ عبدالکریم گزی و حکمت را نزد میرزا جهانگیرخان قشقایی فراگرفت. همچنین در درس خارج فقه و اصول استادانی چون آقا نجفی اصفهانی و سید محمدباقر درچه‌اى حاضر می شد.

وی در سال ۱۳۱۸ قمری و در سن بیست و سه سالگی پس از چهار سال توقف در اصفهان با یکی از دوستانش پیاده عازم عتبات عالیات گردید. چون به نجف رسید در حجره ای متروک واقع در یکی از مدارس شهر ساکن شد و به حوزه درس ملا محمدکاظم خراسانی راه یافت و همین امر موجب شد تصمیم بگیرد برای ادامه تحصیل در نجف بماند. وی به آخوند خراسانی بسیار ارادت می ورزید، به گونه ای که در قیام آخوند و سایر علمای نجف به هواخواهی از مشروطیت در ایران، وی نیز از طرفداران مشروطیت گردید. ایشان حقایقی از نقش روحانیت را در جنبش مشروطه در کتاب سیاحت شرق یاد کرده است. او همچنین نزد شیخ الشریعه اصفهانى و محمدباقر اصطهباناتى تلمذ کرد و در سى سالگى به اجتهاد رسید.

آقا نجفی که در ابتدا به تحصیل بی علاقه بود، چنان اشتیاق به آن پیدا می کند که به فکر ریاضت می افتد، البته به خاطر منع مذهبی، از ریاضت منصرف می شود، ولی در عین حال به مراقبت و تزکیه نفس سخت مقید می شود.

آثار و تألیفات

از آیت الله سید محمدحسن آقانجفی آثار متعددی به جای مانده است، از جمله:

1. سیاحت شرق، این کتاب درباره سوانح عمر مؤلف از ابتدای زندگی، گزارش تحصیلات و مشقات دوران تحصیلی و مباحث و معارف اسلامی را به استناد آیات و روایات با قلمی ساده شرح داده است و خواننده را با نکات علمی و رویدادهای آن زمان آشنا می کند؛ رویدادهای تاریخی و انعکاس نهضت مشروطیت را در عراق بویژه در نجف به تفصیل شرح داده است؛ مسائل تعلیم و تربیت و تزکیه نفس نیز در این کتاب به چشم می خورد. این کتاب در ۱۳۴۷ قمری نگارش یافته و در ۱۳۶۲ شمسی در تهران چاپ شده است. در مورد اهمیت این کتاب همین بس که از قول آقای مدرسی طباطبائی نقل شده که کتاب سیاحت شرق جزء السنه شرقی در دانشگاه پرستون ایالت نیوجرسی آمریکا تدریس می شود.
2. سیاحت غرب؛ این کتاب، در کیفیت عالم برزخ و سیر ارواح بعد از مرگ می باشد که در ۱۳۱۲ شمسی نگارش و در ۱۳۴۹ شمسی چاپ شده است.
3. شرح ترجمه «رساله تفاحیه» ارسطو
4. رساله «سفری کوتاه به آبادیهای اطراف قوچان»
5. رساله «عذر بدتر از گناه»؛ تلفیقی از نثر عربی و فارسی درباره مشروطیت ایران
6. شرح دعای صباح
7. شرح کفایة الاصول
8. «حیوة الاسلام فى احوال آیت اللَّه الملک‌العلام»، در شرح زندگى آخوند خراسانى.

فعالیت‌های اجتماعی

آقا نجفی بعد از بیست سال زندگی در نجف، در روز سوم رمضان المبارک ۱۳۳۸ ه.ق رهسپار وطن می گردد و به درخواست مردم قوچان به آنجا وارد و در قوچان ماندگار می شود. او متجاوز از بیست و پنج سال بقیه عمر را در مقام فقاهت و حاکمیت شرع در قوچان می گذراند و در ضمن به اداره حوزه علمیه دینی و تدریس در مدرسه عوضیه می پردازد.

بازگشت این مرد عالم و عارف به قوچان و سکونت در آن، به حوزه علمیه این شهر رونقی بسزا بخشید. محضر درس ایشان همه روزه قبل از طلوع آفتاب دایر بود. با همه طبقات حشر و نشر داشت، در صدور احکام مردی قاطع، در محضر درس، استادی بزرگ و والامقام و در برخورد با مردم انسانی ساده و بی پیرایه، در گرفتاریها حامی حقیقی آنان و بسیار متواضع و در عین حال بسیار شجاع و صریح و با هیبت بود. عده ای از بستگان ایشان معتقدند که اگر آقا نجفی به قوچان نمی آمد و مثلا در قم ساکن می شد مقام و شهرتش بیشتر بود، ولی با کمی دقت در طرز تفکر و شخصیت ایشان می توان پی برد که در نظر آقا نجفی منصب و مقام ارزشی نداشت و هدف او فقط رضای خدا و خدمت به مردم بود.

این مرد وارسته تا آخر عمر از کار و تلاش دست برنداشت، همواره با خرافات در ستیز بود و در این راه جهدی بلیغ مبذول می داشت و پیوسته در این فکر بود که چرا دیگران آن قدر در علم جلو رفته و ما عقب مانده ایم.

وفات

مرحوم آیت الله سید محمدحسن آقانجفی قوچانی، سرانجام در شب جمعه ۲۶ ربیع ‎الثانی ۱۳۶۳ قمری (۱۳۲۳ ش) در ۶۸ سالگی در قوچان زندگی را بدرود گفت و در حسینیه خود به خاک سپرده شد. آرامگاه او اکنون زیارتگاه مردم قوچان است.

منابع

• پایگاه اطلاع رسانی حوزه.
• انجمن مفاخر فرهنگی، اثرآفرینان، ج۱، ص۵۷.